آيا پوسيدگي دندان قابل پيش بيني و پيشگيري است؟

پوسيدگي دندان يك بيماري محسوب مي‌شود ولي از آن دسته بيماري‌هايي است كه به سادگي مي‌توان هم آن را پيش‌بيني كرد و هم از آن پيشگيري به عمل آورد. پوسيدگي دندان به سوراخ‌ها و بافت‌هاي تخريب شد در دندان گفته مي‌شود. خرابيهاي دندان بايد هر چه زودتر درمان شوند و در صورت پيشرفت دندان نياز به ترميم پيدا مي كنند.

دهان به طور كلي محيطي اسيدي دارد و دندان‌ها به اين صورت هميشه در يك محيط اسيدي قرار دارند. اين محيط اسيدي براي دندان‌ها خوب نيست و به آن آسيب مي‌رساند. هر چند كه اين آسيب ها به طور دائم ترميم مي شود. يكي از اهداف مسواك زدن و شست و شوي مرتب دهان هم همين است. معمولاً خمير دندان‌ها مواد معدني لازم براي دندان را هم در خود دارند كه به ترميم سريع تر كمك مي كند.

اگر فرآيند از بين رفتن مواد معدني (معدني زدايي) در سطح دندان در محيط اسيدي، با شدت زيادي اتفاق افتد، نتيجه آن خرابي ريز دندان خواهد بود. بنابراين وقتي وجود پوسيدگي ريز تشخيص داده مي شود بهترين كار اين است كه مواد معدني از دست رفته تجديد شوند (معدني سازي). بايد ديد كه آيا اين پوسيدگي محدود مي‌شود يا اين كه چاره‌اي جز پر كردن وجود نخواهد داشت. دندانپزشك با بررسي شرايط دندان مي‌تواند تشخيص دهد آيا راهكار‌هاي محافظه كارانه براي درمان فايده دارد يا خير.

هدف نهايي اين است كه يك تعادل معقول بين ترميم و پيش گيري ايجاد شود. اگر بيش از حد محافظه كارانه عمل شود، دندانپزشك بايد تمام مواردي كه مشكوك هستند را درمان كند. مواردي كه ممكن است اصلاً هيچ وقت مشكل ساز نمي‌شدند! از طرف ديگر اگر دندانپزشك بيش از حد پيشگيرانه عمل كند، برخي مشكلات كوچك كه با يك درمان ساده قابل حل بودند، به مشكلات اساسي و بزرگ تبديل مي‌شوند.

يكي از اشتباهات رايج مردم در مورد دندان درد همين است. مردم معمولاً به مشكلات دندانشان اهميت نمي‌دهند چون كه معيارشان براي مراجعه به دندانپزشك درد است. وقتي دندان درد مي‌گيرد، در بيشتر مواقع كار از كار گذشته است و روش‌هايي مثل عصب كشي، روكش يا تخليه دندان لازم است.

در مورد درمان خرابيهاي ريز روش‌ها متفاوت است. برخي از دندانپزشكان پر كردن دندان را ضروري مي‌دانند. دندانپزشك بر اساس بررسي وضعيت سلامت دندان، رژيم غذايي، سوابق خرابيهايي قبلي دندان و … نهايتاً روش مورد نظرش را انتخاب مي‌كند.

صرف نظر از اينكه دندانپزشك چه روشي را انتخاب مي كند، بررسي مرتب وضعيت دندان و پوسيدگي خيلي مهم است كه به جلوگيري از پيشرفت آن كمك مي‌كند. يك پوسيدگي كوچك در دندان ممكن است يك سال بعد آن قدر پيشرفت كند كه نياز به عصب كشي (يا همان عمل كانال ريشه دندان) داشته باشد.

هر چه پوسيدگي بيشتر پيشرفت كند، بافت‌هاي بيشتري هم درگير شده و از بين مي‌روند. به علاوه دنداني كه دچار پوسيدگي شده است بيشتر در معرض ترك خوردگي و شكستي هم قرار مي‌گيرد. به همين دليل است كه رعايت تعادل ميان محافظه كاري (ترميم تمامي موارد مشكوك) و پيش گيرانه (حداقل دستكاري دندان) اهميت زيادي دارد. گاهي اوقات پر كردن بخشي از دندان خيلي بهتر از از دست دادن آن يا عصب كشي و روكش و … است.

دو عامل اصلي هستند كه باعث ايجاد پوسيدگي در دهان مي‌شوند. اول باكتري‌هايي كه در محيط دندان قرار دارند و دوم رژيم غذايي پر از قند و چربي و نشاسته.
بيشتر از 500 نوع باكتري در دهان وجود دارد كه مرتباً فعاليت مي‌كنند. اين باكتري‌ها با غذا و بزاق دهان همراه شده و ماده‌اي به نام پلاك را تشكيل مي‌دهند. اين ماده براي دندان‌ها مضر است. غذاهايي كه حاوي نشاسته و شكر زياد هستند به تشكيل و ضخيم‌تر شدن اين پلاك‌ها كمك مي كنند. زماني كه پلاك به مدت چند روز روي دندان باقي بماند، سفت و سخت مي‌شود و تبديل به رسوب مي‌شود. باكتري‌هايي كه در پلاك وجود دارند به كار خود ادامه داده و در نهايت پوسيدگي به وجود مي‌آورند.

بخش‌هايي از دندان كه در آن‌ها پلاك راحت تر مي تواند تشكيل شود، بيشتر در معرض پوسيدگي قرار دارند. معمولاً فرو رفتگي‌ها و درز‌ها و شكاف‌هاي روي دندان‌ها بهترين محل براي جمع شدن پلاك است. به علاوه فاصله بين دندان‌ها و فاصله بين لثه و دندان هم محيط خوبي براي فعاليت باكتري هاست. ايجاد پلاك به معني فعاليت باكتري‌هاست و باكتري‌ها هم با فعاليت خود باعث توليد اسيد مي‌شوند كه نتيجه آن تخريب سطح دندان است. خرابي هميشه از سطح دندان شروع شده و بعد عميق‌تر مي‌شود. معمولاً تا قبل از اين كه پوسيدگي به بخش داخلي دندان كه عاج يا دنتين نام دارد نرسد، فرد علائم و نشان‌هاي خرابي را تجربه نمي كند.

بزاق دهان در حالت معمول از ايجاد پلاك و چسبيدن آن به دندان جلوگيري مي‌كند. در واقع بزاق دهان غذاها را حل و هضم مي‌كند و از روي دندان‌ها مي‌شويد. وقتي بزاق دهان كم باشد يا دهان خشك باشد، دندان‌ها در معرض بزاق كافي قرار نمي‌گيرند و در نتيجه احتمال تشكيل پلاك چند برابر مي‌شود. بنابراين برخي بيماران كه مشكل خشكي دهان دارند بايد بيشتر مراقب دندان هايشان باشند.

• مثلاً اندازه و شكل دندان‌ها در احتمال خرابي آن‌ها مؤثر است. هر چه دندان‌ها فرو رفتگي‌هاي عميق‌تري داشته باشند بيشتر در معرض پوسيدگي قرار مي‌گيرند.
• ضخامت لايه مينا هم در خرابي اثر دارد. مينا لايه اصلي محافظ دندان است. هر چه اين لايه ضخيم‌تر باشد رسيدن پوسيدگي به بخش داخلي دندان بيشتر طول مي‌كشد.
• موقعيت دندان‌ها و حالت قرار گيري آن‌ها يكي ديگر از عوامل مؤثر در پوسيدگي دندان است. انحراف دندان و بيرون زدگي (روي هم قرار گرفتن) فضاي بيشتري براي تجمع پلاك‌ها ايجاد مي كند. علاوه بر اين كه دسترسي به اين بخش‌ها و تميز كردن آن ها هم سخت‌تر است. براي رفع اين مشكل معمولاً از ارتودونسي استفاده مي‌شود.
• زمان افتادن دندان‌هاي شيري و جايگزين شدن آن با دندان هاي دائمي (دندان زودرس) هم جزو مسائلي است كه بر روي خرابي آن ها اثر دارد. هر چه دندان هاي دائمي زودتر جايگزين دندان هاي شيري شوند، احتمال خرابي آن ها هم بيشتر مي شود چرا كه در آن زمان احتمالاً هنوز بهداشت و پاكيزگي دهان و دندان به خوبي انجام نمي شود.

زماني كه پوسيدگي به داخل دندان نفوذ مي كند، دندان حساس مي شود و نسبت به شيريني، سرما و گرما واكنش نشان مي دهد. ولي همه پوسيدگي ها باعث دندان درد نمي شوند. اگر خرابي كم باشد يا به كندي پيشرفت كند، احتمالاً علائم مشخصي از خودش بروز نمي دهد و فقط دندانپزشك مي تواند آن را تشخيص دهد.

تشخيص خرابي دندان